اختلال انفجاری متناوب چیست؟

آیا تا به حال پیش آمده که بدون دلیل مشخص، به شدت عصبانی شوید و بعد از آن احساس پشیمانی یا خجالت کنید؟ شاید فکر کنید این واکنش‌ها فقط به خاطر استرس یا یک روز سخت بوده‌اند، اما گاهی اوقات این طغیان‌های ناگهانی خشم می‌توانند نشانه‌ای از یک اختلال رفتاری باشند. اختلال انفجار خشم متناوب (IED) یکی از مشکلات روانی کمتر شناخته‌شده است که باعث بروز واکنش‌هایی شدید و غیرقابل کنترل می‌شود؛ واکنش‌هایی که اغلب با موقعیت واقعی تناسب ندارند. این اختلال نه تنها فرد را از نظر روانی آزار می‌دهد، بلکه روابط اجتماعی، زندگی شغلی و حتی وضعیت سلامت جسمی او را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این مقاله با علائم، دلایل، عوارض و روش‌های درمان این اختلال آشنا می‌شویم.

پیشنهاد میکنیم انجام دهید: تست آنلاین میزان آرامش

اختلال انفجار خشم متناوب چه علائمی دارد؟

اختلال انفجار خشم متناوب بطور ناگهانی اتفاق میافتد. این بدان معناست که ممکن است بدون هشدار و یا هشدار اندک رخ دهد و معمولا کمتر از 30 دقیقه طول میکشد. این اپیزودها ممکن است بطور مکرر رخ دهد و یا با هفته ها یا ماه ها عدم پرخاشگری از هم جدا باشد. البته طغیان های کلامی کمتر شدید ممکن است در بین دوره های پرخاشگری فیزیکی رخ دهد. ممکن است بیشتر اوقات تحریک پذیر، تکانشی، پرخاشگر یا بطور مزمن عصبانی باشد. اپیزودهای انفجار خشم ممکن است همراه با موارد زیر باشد:

• خشم
• تحریک پذیری
• افزایش انرژی
• پرش افکار
• مور مور شدن
• لرزش
• تپش قلب
• تنگی قفسه سینه

توجه داشته باشید طغیانهای کلامی و رفتاری با موقعیت نامتناسب هستند و به عواقب آن فکر نمیکنند و میتوانند شامل موارد زیر باشند:

• بداخلاقی
• جیغ و داد
• جر و بحث های شدید
• داد زدن
• سیلی زدن، هل دادن
• دعواهای فیزیکی
• صدمه به اموال
• تهدید یا تجاوز به افراد یا حیوانات

ممکن است بعد از این انفجارها، فرد احساس آسودگی و خستگی کند. البته بعدا ممکن است احساس پشیمانی یا خجالت داشته باشد.

تفاوت خشم طبیعی و اختلال انفجاری متناوب

خشم، یکی از هیجانات طبیعی انسان است که همه ما در موقعیت‌های مختلف آن را تجربه می‌کنیم. عصبانیت در پاسخ به بی‌عدالتی، بی‌احترامی یا فشارهای روزمره، اگر به شکلی سالم و کنترل‌شده بروز پیدا کند، بخشی از واکنش‌های عادی روانی ماست. اما اختلال انفجاری متناوب (IED) موضوعی فراتر از خشم طبیعی است.

در ادامه، چند تفاوت کلیدی بین خشم طبیعی و اختلال انفجاری متناوب آورده شده است:

بنابراین اگر عصبانیت شما گاه‌به‌گاه، قابل درک و قابل کنترل است، احتمالاً در محدوده خشم طبیعی قرار دارد. اما اگر بارها و بارها با طغیان‌های ناگهانی خشم، رفتارهای خشونت‌آمیز یا واکنش‌های افراطی روبرو هستید، ممکن است با اختلال انفجاری متناوب مواجه باشید.

چه زمانی باید به روانشناس مراجعه کرد؟

اگر فکر می کنید علائم و توصیفات ذکر شده را در رفتار خود مشاهده می کنید، می توانید با یک فرد متخصص روانشناس در مورد گزینه های درمانی صحبت کنید.

دلایل ابتلا به اختلال انفجار خشم متناوب چیست؟

اختلال انفجار خشم متناوب می تواند در دوران کودکی – بعد از 6 سالگی – یا در سال های نوجوانی شروع شود. این اختلال در بزرگسالان جوان تر بیشتر از افراد مسن شایع است. علت دقیق این اختلال ناشناخته است، اما احتمالا توسط ترکیبی از عوامل محیطی و بیولوژیکی ایجاد می شود.

1. محیط: اکثر افراد مبتلا به این اختلال در خانواده هایی بزرگ شدند که رفتارهای انفجاری و آزار کلامی و فیزیکی در آن ها رایج بود. قرار گرفتن در معرض این نوع خشونت در سنین پایین این احتمال را افزایش می دهد که این کودکان با بالغ شدن، همین ویژگی ها را نشان دهند.
2. ژنتیک: ممکن است یک جز ژنتیکی وجود داشته باشد که باعث می شود این اختلال از والدین به فرزندان منتقل شود. تفاوت در نحوه عملکرد مغز نیز ممکن است در ساختار، عملکرد و شیمی مغز در افراد مبتلا به اختلال انفجاری متناوب در مقایسه با افرادی که این اختلال را ندارند، تفاوت هایی وجود داشته باشد.

اختلال انفجار خشم متناوب چه عوامل خطری دارد؟

این عوامل خطر ابتلا به اختلال انفجار خشم متناوب را افزایش می دهد:

• سابقه آزار جسمی: افرادی که در کودکی مورد آزار و اذیت قرار گرفته اند یا چندین وقایع آسیب زا را تجربه کرده اند، در خطر بیشتری برای ابتلا به اختلال انفجار خشم متناوب هستند.
• سابقه سایر اختلالات سلامت روان: افرادی که دارای اختلال شخصیت ضداجتماعی، اختلال شخصیت مرزی یا سایر اختلالات شامل رفتارهای مخرب مانند اختلال نقص توجه/ بیش فعالی (ADHD) هستند، در معرض خطر ابتلا به اختلال انفجار خشم متناوب نیز هستند.

اختلال انفجاری متناوب در کودکان

گرچه خشم و عصبانیت در دوران کودکی بخشی طبیعی از رشد احساسی کودک محسوب می‌شود، اما زمانی که این واکنش‌ها شدید، مکرر و بدون دلیل مشخص باشند، ممکن است نشانه‌ای از اختلال انفجاری متناوب (IED) در کودکان باشد.

این اختلال معمولاً با طغیان‌های ناگهانی خشم، پرخاشگری کلامی یا فیزیکی و ناتوانی در کنترل احساسات همراه است. کودکانی که به IED مبتلا هستند، ممکن است در واکنش به مسائل کوچک (مثل شکست در یک بازی یا مخالفت والدین) فریاد بزنند، وسایل را پرتاب کنند، به دیگران آسیب بزنند یا رفتارهای خطرناک از خود نشان دهند.

نشانه‌های رایج اختلال انفجاری در کودکان

• انفجارهای خشم ناگهانی، کوتاه‌مدت و شدید
• رفتارهای خشونت‌آمیز نسبت به اشیا یا اطرافیان
• ناتوانی در تحمل ناکامی یا نه شنیدن
• احساس پشیمانی یا شرم پس از آرام شدن
• تکرار این رفتارها در طول هفته یا ماه

علت‌ها و عوامل زمینه‌ساز

• زمینه‌های ژنتیکی و خانوادگی
• قرار گرفتن در محیط پرتنش یا آزاردهنده
• مشکلات در ساختار مغز یا عملکرد ناقص در کنترل هیجانات
• اختلالات روان‌شناختی هم‌زمان مثل ADHD یا اضطراب شدید

درمان و مدیریت

درمان اختلال انفجاری متناوب در کودکان نیازمند مداخله‌ی زودهنگام است. روان‌درمانی (به‌ویژه رفتاردرمانی شناختی)، آموزش مهارت‌های کنترل خشم، همراهی والدین در روند درمان و در برخی موارد دارودرمانی، از روش‌های موثر در مدیریت این اختلال هستند. نقش خانواده در ایجاد محیطی امن، حمایتگر و بدون خشونت، بسیار کلیدی است.

اختلال انفجار خشم متناوب چه عوارضی دارد؟

افراد مبتلا به اختلال انفجار خشم متناوب در معرض خطر ابتلا به موارد زیر هستند:

• اختلال در روابط بین فردی: آنها اغلب توسط دیگران به عنوان فردی همیشه عصبانی شناخته می شوند. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است دعواهای لفظی مکرری داشته باشند یا ممکن است مورد آزار فیزیکی قرار بگیرند. این موقعیت ها می تواند منجر به مشکلات روابط، طلاق و استرس خانواده شود.
• مشکل در محل کار، خانه یا مدرسه: یکی دیگر از عوارض اختلال انفجار خشم متناوب ممکن است شامل از دست دادن شغل، تعلیق مدرسه، تصادفات رانندگی، مشکلات مالی یا مشکل با قانون باشد.
• مشکلات خلق و خو و مصرف الکل: اختلالات خلقی مانند افسردگی، اضطراب و مشکلات مربوط به مواد مخدر یا الکل اغلب ممکن است با اختلال انفجار خشم متناوب رخ می دهد.
• مشکلات سلامت جسمانی: مشکلات پزشکی شایع تر است و می تواند شامل فشار خون بالا، دیابت، بیماری قلبی و سکته مغزی، زخم، و درد مزمن باشد.
• خودآزاری: گاهی اوقات صدمات عمدی یا اقدام به خودکشی در مبتلایان به این اختلال رخ می دهد.

چگونه از انفجارهای خشم جلوگیری کنیم؟

اگر به اختلال انفجار خشم متناوب مبتلا شوید، به احتمال زیاد پیشگیری از اپیزودهای انفجار خشم خارج از کنترل شما خواهد بود. این کار تنها با کمک یک فرد متخصص روانشناس مرکز مشاوره روانشناسی امکان پذیر است. البته برای جلوگیری از خارج شدن از کنترل برخی روش هایی وجود دارد:

• به درمان خود متعهد باشید. در جلسات درمانی خود شرکت کنید، مهارت های مقابله ای خود را تقویت کنید و اگر پزشک دارویی برای شما تجویز کرده است، حتما آن را مصرف کنید.
• تکنیک های تمدد اعصاب را تمرین کنید. استفاده منظم از تنفس عمیق، تصاویر آرامش بخش یا یوگا ممکن است به شما کمک کند آرام بمانید.
• روش های جدیدی را رشد دهید. تغییر طرز فکرتان در مورد یک موقعیت ناامیدکننده با استفاده از افکار منطقی و انتظارات معقول ممکن است نحوه نگرش و واکنشتان به یک رویداد را بهبود بخشد.
• از روش حل مسئله استفاده کنید. برای یافتن راهی برای حل یک مشکل ناامیدکننده برنامه ریزی کنید. حتی اگر نتوانید فورا مشکل را حل کنید، داشتن یک برنامه می تواند انرژی تان را دوباره متمرکز کند.
• راه های بهبود ارتباطات را بیاموزید. به پیامی که طرف مقابل می خواهد به اشتراک بگذارد گوش دهید و سپس به جای گفتن اولین چیزی که به ذهنتان می رسد به بهترین پاسخ فکر کنید.
• محیط خود را تغییر دهید. در صورت امکان، از موقعیت هایی که باعث ناراحتی شما می شود، اجتناب کنید. همچنین، برنامه ریزی زمان ممکن است شما را قادر سازد تا موقعیت های استرس زا یا ناامیدکننده آینده را بهتر مدیریت کنید.
• از مواد تغییردهنده خلق و خوی خودداری کنید. از الکل یا مواد مخدر (حتی به صورت تفریحی) استفاده نکنید.

آیا اختلال انفجاری متناوب قابل درمان کامل است؟

اختلال انفجاری متناوب (IED) یکی از چالش‌برانگیزترین اختلالات رفتاری است، اما خبر خوب این است که در بسیاری از موارد قابل مدیریت و حتی بهبود چشمگیر است. با این حال، واژه‌ی «درمان کامل» در روان‌شناسی همیشه با احتیاط به کار می‌رود، زیرا شدت علائم، سابقه‌ی فردی، میزان همکاری در روند درمان و عوامل محیطی می‌توانند در نتیجه تأثیرگذار باشند.

✅ آنچه درمان را ممکن می‌سازد:

• روان درمانی، به‌ویژه درمان شناختی-رفتاری (CBT)، به افراد کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی خود را شناسایی کرده و واکنش‌های هیجانی بهتری داشته باشند.
• دارودرمانی، مثل استفاده از داروهای ضدافسردگی (SSRIs) یا تثبیت‌کننده‌های خلق، در کاهش شدت و دفعات انفجارهای خشم مؤثر است.
• آموزش مهارت‌های مدیریت خشم، خودآگاهی و آرام‌سازی ذهن (مثل تنفس عمیق و مدیتیشن) به کنترل بهتر احساسات کمک می‌کند.
• حمایت خانواده و اطرافیان، نقشی کلیدی در ایجاد محیطی آرام و غیرتحریک‌کننده ایفا می‌کند.