اختلال تماس مجازی چیست؟

اختلال تماس مجازی چیست؟ اختلال تماس مجازی (Virtual Contact Disorder یا VCD) یک پدیده روان‌شناختی نوظهور است که در آن ارتباطات دیجیتال به‌تدریج جایگزین ارتباطات انسانی و واقعی می‌شوند. این اختلال، باعث کاهش توانایی افراد در تجربه‌ی تماس‌های عاطفی واقعی می‌شود و به مرور احساسات انسانی جای خود را به تعاملات بی‌روح دیجیتال می‌دهند.

اثرات روانی و اجتماعی اختلال تماس مجازی

در این اختلال، افراد ممکن است به‌طور مداوم در دنیای دیجیتال غرق شوند و از زندگی واقعی دوری کنند. پیام‌ها و نوتیفیکیشن‌ها جایگزین روابط نزدیک و چهره به چهره می‌شوند، و فرد ممکن است به جای تعامل با دیگران در فضای واقعی، ترجیح دهد که تنها از طریق پیام‌های متنی و ویدئوها با دیگران در ارتباط باشد. این پدیده باعث افزایش احساس تنهایی و بی‌معنایی می‌شود، حتی در صورت داشتن ارتباطات مجازی زیاد.

علائم و نشانه‌ها | Symptoms of VCD

علائم فیزیکی و روانی VCD

• اضطراب در مکالمات حضوری: فرد مبتلا به اختلال تماس مجازی ممکن است هنگام صحبت کردن رو در رو با دیگران احساس ناراحتی و اضطراب کند.
• وابستگی به ارتباطات دیجیتال: افرادی که با VCD مواجه هستند، تمایل شدیدی به چک کردن پیام‌ها و نوتیفیکیشن‌ها دارند و در صورتی که نتوانند این کار را انجام دهند، احساس استرس و ناتوانی می‌کنند.
• کاهش توانایی برقراری ارتباط واقعی: این افراد ممکن است ترجیح دهند به جای مکالمات تلفنی یا دیدارهای حضوری، تنها از طریق پیامک یا شبکه‌های اجتماعی با دیگران ارتباط برقرار کنند.
• احساس تنهایی با وجود ارتباطات زیاد: در ظاهر، فرد همیشه در ارتباط است، اما در حقیقت این ارتباطات بی‌احساس و سطحی هستند که نمی‌توانند جایگزین تماس‌های واقعی و عاطفی شوند.

یک داستان کوتاه: سارا با 7 هزار دنبال کننده

سارا بیش از ۷۰۰۰ دنبال‌کننده داشت، در پنج گروه فعال گپ می‌زد و روزانه بیش از ۳۰۰ پیام می‌فرستاد. اما یک هفته بود که با کسی در خانه‌اش حرف نزده بود. مادرش او را با فریادی بلند صدا زد و سارا جوابش را تایپ کرد: «باشه.» همین!

مادرش دستش را به قلبش گذاشت و گفت: «سارا، چرا نمی‌تونی از گوشی‌ات دست بکشی؟»

سارا باز هم بدون اینکه جواب بدهد، دوباره به صفحه‌اش نگاه کرد. این بار پیام جدیدی در حال آمدن بود. قلب مادرش فشرده شد، اما سارا فقط در دنیای دیجیتال خودش بود. شاید فکر کنید این کار به واسطه مشکلی بوده که با مادرش داشته است اما خیر سارا به این کار عادت کرده است.

طبق آمار و نظر سنجی گرفته شده در سال 2023 در نسل Z تا حدود 60% از آنها هنگامی که تلفنی به آنها زده می شود استرس شدیدی می گیرند و بیشتر علاقه دارند جواب یا سوال خود را به صورت پیام ارسال کنند نه تماس و این موضوع می تواند اختلالات روانشناختی جدیدی را ایجاد کند!!.

پیشنهاد میکنیم بخوانید: چالش‌های روانی ناشی از اعتیاد به فضای مجازی در نسل Z

درمان و مدیریت | Treatment & Management

1. دیجیتال دیتاکس

یکی از مهم‌ترین مراحل درمان VCD، دیتاکس دیجیتال یا سم زدایی دیجیتال است. این فرآیند شامل محدود کردن استفاده از دستگاه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی است تا فرد بتواند به تدریج از فضای مجازی فاصله بگیرد و دوباره به دنیای واقعی بازگردد. در این مسیر، فرد می‌تواند ساعات مشخصی از روز را برای استراحت از نوتیفیکیشن‌ها و پیام‌ها اختصاص دهد.

2. تمرینات آگاهی و ذهن‌آگاهی

تمرین‌های ذهن‌آگاهی و توجه آگاهانه به فرد کمک می‌کند تا حضور واقعی در لحظه داشته باشد. فرد می‌آموزد که چگونه در ارتباطات حضوری تمرکز کند و احساسات و تجربیات خود را بهتر درک کند. این روش به‌ویژه برای افرادی که در مکالمات حضوری اضطراب دارند، مفید است.

همچنین انجام تکنیک (بادی اسکن) به صورت 4 بار در روز حتی بدون کاهش استفاده از وسایل دیجیتال می تواند عوارض جانبی آن را به شکل چشم گیری کاهش دهد.

3. تکنیک‌های بازسازی شناختی

بازسازی شناختی به فرد کمک می‌کند تا نگرش‌های منفی و برداشت‌های غلط از روابط واقعی را شناسایی و تغییر دهد. با استفاده از این تکنیک که توسط روانشناس انجام می شود، فرد می‌تواند اهمیت روابط حضوری را درک کند و از تصورات غلطی که در مورد تماس‌های دیجیتال دارد، رهایی یابد.

پیامدهای بلندمدت VCD

از دست دادن مهارت‌های اجتماعی واقعی

اگر این اختلال درمان نشود، افراد ممکن است در درازمدت مهارت‌های ارتباطی خود را در دنیای واقعی از دست بدهند. این امر باعث می‌شود که توانایی آنها برای برقراری روابط عاطفی و واقعی تضعیف شود و تنها ارتباطات سطحی و دیجیتال باقی بماند.

احساس تنهایی شدیدتر

در بسیاری از موارد، افرادی که به اختلال تماس مجازی VCD مبتلا هستند، درک درستی از مفهوم «دوستی» و «ارتباط عاطفی» نخواهند داشت. با افزایش وابستگی به دنیای مجازی، احساس تنهایی و انزوا حتی بیشتر از قبل خواهد شد.

سوالات متداول

۱. آیا اختلال تماس مجازی به‌طور رسمی در دسته‌بندی اختلالات روانی قرار دارد؟

خیر، این اختلال هنوز در دسته‌بندی‌های رسمی روان‌شناسی نیامده، اما توسط بسیاری از روان‌شناسان و تراپیست‌ها به‌عنوان یک پدیده جدی مورد توجه قرار گرفته است.

۲. فرق این اختلال با افسردگی و اضطراب اجتماعی چیست؟

VCD بر یک تناقض خاص تمرکز دارد: «ارتباطات زیاد، بدون احساس واقعی». در حالی که افسردگی و اضطراب دلایل پیچیده‌تری دارند که به‌طور کلی به مشکلات روانشناختی اشاره دارند.

۳. چه کسانی بیشتر در معرض این اختلال هستند؟

جوانان نسل Z و نسل آلفا، که در محیطی دیجیتال رشد کرده‌اند، به دلیل استفاده زیاد از رسانه‌های اجتماعی و دستگاه‌های دیجیتال، بیشترین آسیب‌پذیری را دارند.

۴. آیا این اختلال درمان دارد؟

بله، با روش‌های مدیریت رفتار دیجیتال، تمرین‌های ذهن‌آگاهی، و محدودسازی استفاده از دستگاه‌ها و سم زدایی دیجیتال و بسیاری دیگر از رویکردهای درمانی این اختلال قابل درمان است.