استرس پس از سانحه و سوء مصرف مواد

گاهی زخم‌های ذهنی، به جای اینکه در سکوت التیام یابند، به‌دنبال راهی برای فراموشی و رهایی می‌گردند؛ اینجاست که سوء مصرف مواد به عنوان یک پناهگاه موقت ظاهر می‌شود. اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و سوء مصرف مواد، دو مهمان ناخوانده‌ی تاریک ذهن‌اند که دست در دست هم، آرامش فرد را می‌ربایند. وقتی فردی از یک حادثه‌ی تکان‌دهنده عبور می‌کند، گاهی برای فرار از تکرار کابوس‌ها و اضطراب‌های بی‌پایان، به مصرف مواد پناه می‌برد. اما این پناهگاه، به‌جای آرامش، تنها باعث گسترش زنجیره‌ی رنج می‌شود؛ مثل گره‌ای که هر چه بیشتر می‌کشیم، پیچیده‌تر و ناگشودنی‌تر می‌شود. آیا مصرف مواد تنها راه فرار است یا دامنه‌ای جدید از خطرات که فرد را به عمق بیشتری از تاریکی می‌کشاند؟ در انتهای مقاله به این سوال پاسخ می دهم.

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و اختلال مصرف مواد، دو مشکل روان‌شناختی عمده هستند که اغلب هم‌زمان در افراد بروز می‌کنند. PTSD معمولا پس از تجربه رویدادهای تروماتیک مانند جنگ، تصادفات شدید، خشونت یا تجاوز جنسی ایجاد می‌شود و با نشانه‌هایی مانند اضطراب، کابوس‌های شبانه و افکار مزاحم همراه است. از سوی دیگر، اختلال مصرف مواد به استفاده‌ی بیش از حد یا غیرمجاز مواد مخدر و الکل اشاره دارد که منجر به وابستگی جسمی و روانی می‌شود. ارتباط بین این دو اختلال پیچیده و چندوجهی است و درک آن می‌تواند به تشخیص و درمان مؤثرتر کمک کند. در این مقاله، به بررسی این ارتباط و چگونگی تأثیر آن‌ها بر یکدیگر می‌پردازیم.

۱. تجربه رویدادهای تروماتیک و ظهور PTSD

PTSD به‌طور معمول پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد تروماتیک بروز می‌کند. افراد مبتلا به PTSD ممکن است به دلیل تجربیات تروماتیک خود دچار اضطراب شدید، فلش بک (بازگشت به خاطرات تروماتیک) و احساسات ناخوشایند مزمن شوند. این احساسات می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارند و باعث شوند فرد به دنبال راه‌هایی برای کاهش این احساسات ناخوشایند باشد.

این جست‌وجو برای تسکین ممکن است به استفاده از مواد مخدر یا الکل منجر شود. برخی افراد ممکن است از مواد مخدر برای کاهش علائم اضطراب و کابوس‌های شبانه استفاده کنند یا برای فرار از افکار مزاحم به مصرف الکل روی بیاورند. با این حال، استفاده از مواد به‌عنوان یک روش مقابله‌ای، نه‌تنها مؤثر نیست، بلکه می‌تواند به تشدید علائم PTSD و ایجاد اختلال مصرف مواد منجر شود.

۲. خوددرمانی با مواد مخدر و الکل

یکی از دلایل اصلی ارتباط بین PTSD و اختلال مصرف مواد، استفاده از مواد مخدر و الکل به‌عنوان روشی برای خوددرمانی است. افراد مبتلا به PTSD اغلب به دنبال راهی برای تسکین علائم ناتوان‌کننده‌ای هستند که با آن‌ها مواجه‌اند. استفاده از مواد می‌تواند به‌صورت موقت علائم اضطراب و استرس را کاهش دهد، اما این تسکین موقتی است و در نهایت به وابستگی و افزایش مصرف منجر می‌شود.

پیشنهاد میکنیم مطالعه کنید: دلیریوم ترمنس یا جنون الکلی چیست؟

تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از مواد مخدر و الکل در افراد مبتلا به PTSD می‌تواند باعث تشدید علائم اضطراب، افسردگی و احساسات منفی شود. این چرخه‌ی معیوب می‌تواند باعث افزایش مشکلات جسمی و روانی شود و به‌تدریج فرد را به دام اختلال مصرف مواد بیندازد. به همین دلیل، افرادی که از PTSD رنج می‌برند در معرض خطر بیشتری برای توسعه‌ی اختلال مصرف مواد هستند.

۳. تشدید علائم PTSD به دلیل مصرف مواد

مصرف مواد مخدر و الکل نه‌تنها می‌تواند به‌عنوان یک عامل تسکین موقت برای علائم PTSD عمل کند، بلکه به‌طور مستقیم به تشدید این علائم منجر می‌شود. مواد مخدر و الکل می‌توانند به تغییرات شیمیایی در مغز منجر شوند که این تغییرات باعث افزایش حساسیت به استرس و ترس می‌شود. این تغییرات می‌تواند باعث افزایش شدت کابوس‌ها، افکار مزاحم و فلش بک شود.

به‌علاوه، مصرف مواد مخدر و الکل می‌تواند باعث کاهش کنترل بر عواطف و رفتارها شود که این امر ممکن است به افزایش رفتارهای خودتخریبی و خطرناک منجر شود. به‌عنوان مثال، فرد ممکن است در اثر مصرف مواد مخدر یا الکل به رفتارهای پرخطر مانند رانندگی تحت تأثیر مواد، درگیری‌های فیزیکی یا اقدام به خودکشی روی بیاورد.

۴. مشکلات تشخیصی و درمانی در هم‌زمانی PTSD و اختلال مصرف مواد

هم‌زمانی PTSD و اختلال مصرف مواد، مشکلات جدی در تشخیص و درمان این دو اختلال ایجاد می‌کند. این هم‌زمانی می‌تواند باعث پیچیدگی در تشخیص شود، زیرا علائم هر دو اختلال می‌توانند به یکدیگر شباهت داشته باشند. برای مثال، اضطراب، افسردگی و تحریک‌پذیری می‌تواند هم نشانه‌ی PTSD و هم نشانه‌ی اختلال مصرف مواد باشد.

از سوی دیگر، درمان این هم‌زمانی نیز چالش‌برانگیز است. استفاده از داروهای خاص برای درمان PTSD ممکن است در حضور اختلال مصرف مواد مؤثر نباشد یا حتی مشکلات بیشتری را ایجاد کند. بنابراین، درمان باید به‌گونه‌ای طراحی شود که هم‌زمان به هر دو اختلال توجه کند. این ممکن است شامل درمان‌های ترکیبی مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT)، درمان‌های مبتنی بر مواجهه (Exposure Therapy) و برنامه‌های ترک اعتیاد باشد.

۵. اهمیت حمایت اجتماعی و محیطی در بهبود

حمایت اجتماعی و محیطی نیز نقش مهمی در بهبود افراد مبتلا به PTSD و اختلال مصرف مواد دارد. داشتن شبکه‌ی حمایتی قوی از خانواده، دوستان و گروه‌های حمایتی می‌تواند به فرد کمک کند تا از چرخه‌ی معیوب مصرف مواد و تشدید PTSD خارج شود. این حمایت می‌تواند شامل ارائه‌ی اطلاعات، حمایت عاطفی و کمک در دستیابی به خدمات درمانی باشد.

تغییرات در محیط زندگی فرد نیز می‌تواند به بهبود وضعیت کمک کند. برای مثال، دوری از محیط‌ها یا افرادی که مصرف مواد را تشویق می‌کنند، می‌تواند به کاهش خطر بازگشت به مصرف مواد و تشدید PTSD کمک کند. برنامه‌های ترک اعتیاد که شامل مداخلات رفتاری و اجتماعی هستند نیز می‌توانند به فرد کمک کنند تا به‌تدریج از وابستگی به مواد مخدر و الکل فاصله بگیرد و بر PTSD خود غلبه کند.

آیا مصرف مواد تنها راه فرار از PTSD است؟

این سوال، پرتویی به عمق چالش‌های روحی و عاطفی می‌تاباند که افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه با آن مواجه‌اند. در حالی که ممکن است مصرف مواد به‌عنوان یک راه‌حل فوری برای فرار از درد و اضطراب به نظر برسد، واقعیت این است که این مسیر، به‌طور غالب، به دامنه‌ای از مشکلات و خطرات جدید منتهی می‌شود. فردی که در جستجوی آرامش و رهایی از کابوس‌های ذهنی خود است، با مصرف مواد نه تنها به تسکین موقت می‌رسد، بلکه به مرور زمان به وابستگی و اعتیاد گرفتار می‌شود.

این وابستگی نه تنها رنج‌های جدیدی را به زندگی‌اش می‌افزاید، بلکه به‌تدریج وضعیت روحی او را وخیم‌تر می‌کند. به‌جای اینکه از بار سنگین خاطرات تلخ بکاهد، مصرف مواد آن را توهمی از آرامش می‌سازد که در نهایت به بروز اختلالات جدید، روابط اجتماعی آسیب‌دیده و کاهش کیفیت زندگی منجر می‌شود. آیا واقعاً می‌توان از سایه‌های گذشته فرار کرد یا تنها با غرق شدن در مواد، خود را به عمق تاریکی بیشتری می‌کشانیم؟ در این بازی خطرناک، باید به دنبال راهی برای مواجهه با درد و بهبود وضعیت روحی بود، نه گریز از آن.